چراپدردرقتل فرزندش قصاص نمیشود؟!+آیت الله سیداصغرسعادت میرقدیم ل

زنده ماندن مرد اعدامی پس از رفتن پای چوبه دار! | آفتاب

نسیم معرفت

به نام خدا

** چرا پدر در قتل فرزندش قصاص نمیشود؟!!

سؤال : سلام بر استاد بزرگوار ، لطفا بفرمایید که چرا پدر در قتل فرزندش قصاص نمی شود ؟!

پاسخ : علیکم السلام

در آیه 178 از سوره بقره ، حُکم و قانون قِصاص بیان شده است :

یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِصاصُ فِی الْقَتْلى‌ الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَ الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَ الْأُنْثى‌ بِالْأُنْثى‌ فَمَنْ عُفِیَ لَهُ مِنْ أَخِیهِ شَیْ‌ءٌ فَاتِّباعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَداءٌ إِلَیْهِ بِإِحْسانٍ ذلِکَ تَخْفِیفٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَ رَحْمَةٌ فَمَنِ اعْتَدى‌ بَعْدَ ذلِکَ فَلَهُ عَذابٌ أَلِیمٌ‌ .

اى کسانى که ایمان آورده‌اید ، حُکم و قانون و حَقِّ قِصاص در مورد کُشتگان بر شما چنین مقرّر گردیده است که آزاد در برابر آزاد و بَرده در برابر بَرده و زن در برابر زن مُجازات می شود ، پس اگر کسى [یعنی قاتل] از ناحیه برادر دینى خود (یعنى صاحِبِ خون و وَلىِّ مقتول) مورد عفو قرار گیرد یا قِصاص او به خون‌بها تبدیل گردد باید شیوه‌اى پسندیده در پیش گیرد و به نیکى و با خوشرویی ، دیه را به وَلىِّ مقتول بپردازد و در پرداخت دیه کوتاهی و سهل انگاری نکند . این حکم تخفیف و رحمتى از ناحیه پروردگارتان است که بجای قصاص می توانید دیه دریافت کنید . پس براى کسى که بعد از این ، از حکم خدا تجاوز کند و از پیش خود کاری برخلاف حُکم الهی انجام دهد ، عذاب درناکى دارد . (سوره بقره آیه 178)

* اَلْقِصاص: به معنای مُقابَله به مِثل و تَلافی کردن براساس حکم الهی در جنایت عمدى و عامدانه است . قَصَّ یَقُصُّ قَصّاً : یعنی تعقیب و پیگیری و دنبال کرد . قِصاص، از ماده «قَصّ» به معنای جستجو کردن و پیگیری از آثار چیزی است . قِصّه و سرگذشت را از آن جهت «قِصَّه» می گویند که گوینده یا شنونده آن را تعقیب و دنبال مى کند و یا اینکه پُشت سر هم و به دنبال هم می آید و به داستانی که دنباله‌دار و پى در پى می آید «قصّه» مى‌گویند . و از آنجا که در قتل عمدی ، قِصاص وجود دارد لذا قصاص ، قتلی مشروع و بر اساس حکم الهی است که به دنبال قتل دیگری که نامشروع می باشد قرار می‌گیرد . مقابله به مثل در قتل عمدی را از آن جهت «قِصاص» می گویند که بعد از واقع شدن جنایت و قتل ، تعقیب و دنبال می شود و پیگیرى قتل تا مُجازات قاتل را «قِصاص» می گویند .

* اَلْقَتْلى‌ : اَلْقَتْلى‌ جمع «اَلْقَتیل» به معنای کُشته شدگان است

نکته جالب این است که در آیه 178 از سوره بقره قاتل را با وجود اینکه مرتکب قتل عمدی شده از مرز اسلام و دین و اُخُوّت و برادری دینی خارج نمی داند و می فرماید : «فَمَنْ عُفِیَ لَهُ مِنْ أَخِیهِ...» : پس اگر کسى «یعنی قاتل» از ناحیه برادر دینى خود «یعنى صاحِبِ خون و وَلىِّ مقتول» مورد عفو قرار گیرد باید شیوه‌اى پسندیده در پیش گیرد و به نیکى و با خوشرویی ، دیه را به وَلىِّ مقتول بپردازد ... ، در این عبارت از آیه مذکور از صاحبِ خون و وَلِیِّ مقتول ، به عنوان «مِنْ أَخِیهِ» یعنی برادرِ دینی قاتل یاد شده است که طبعاََ قاتل نیز برادر دینی «وَلِیِّ مقتول» محسوب می شود !

** آیه قِصاص : آیه 179 از سوره بقره به عنوان «آیه قِصاص» معروف است که ناظر به فلسفه حُکمِ قِصاص است : وَ لَکُمْ فِی الْقِصاصِ حَیاةٌ یا أُولِی الْأَلْبابِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ‌ : اى صاحبان خِرَد و اندیشه براى شما در حُکم و قانونِ قصاص ، حیات و زندگى فردی و اجتماعی نهفته است و سببِ امنیّت و آرامش و عدالت است . باشد که شما تقوا پیشه کنید و تقوا در اینجا آن است که تسلیم حُکم الهی باشید . (سوره بقره آیه 179)

یکی از مواردی که از نظر شرعی و قانونی قصاص ندارد کُشته شدن فرزند توسط پدر یا جدِّ پدری است . قول و فتوای مشهور از فقهاء امامیّه‌ آن است که اگر قاتل ، پدر یا جد پدری‌ِ مقتول‌ باشد قصاص نمی شود . مرحوم مُحقِّق‌ حِلّی‌ در کتاب شَرایِع‌ُ الأِسلام ج4 ص119 در این باره چنین فرمودند : «أَن‌ لایَکُون‌َ القاتِل‌ُ اَبا فَلَو قََتَل‌َ وَلَدَه‌ُ لَم‌ یُقتَل‌ بِه‌ِ» یعنی : یکی‌ از شرایط‌ قصاص‌ آن است‌ که‌ قاتل‌ ، پدرِ مقتول‌ نباشد . پس اگر پدری فرزندش چه دختر و چه پسر را عمدا به قتل برساند ، کُشته نمی شود و قِصاص ندارد . در قانون‌ مُجازات‌ اسلامی ایران که مُتَّخذ و برگرفته از آراءِ مشهور فقهای امامیّه‌ است در ماده‌ 301 از آن‌ چنین آمده‌ است: «قصاص در صورتی ثابت‌ می‌شود که مُرتکِب، پدر یا از اَجداد پدری مَجنِی‌ُُّ عَلَیه نباشد و مَجنِیُُّ عَلَیه ، عاقل و در دِین نیز با مُرتَکِب مساوی باشد . در جلد دوم از کتاب تحریر الوسیله از امام خمینی «ره» در مَبحث قِصاص ، شش شرط تحت عنوان «اَلقَولُ فِی الشَّرائِطِ المُعتَبَرَةِ فِی القِصاصِ وَ هِیَ اُمُورُُ» ذکر شده است که شرط سوم آن چنین است : اَلشَّرطُ الثّالِثُ : اِنتِفاءُ الأُبُوَّةِ ، فَلا یُقتَلُ أَبُُ بِقَتلِ اِبنِهِ ، وَ الظّاهِرُ أَن لا یُقتَلَ أَبُ ‏‎ ‎‏الأَبِ .‏ یعنی شرط سوم از شرائط مُعتبره در قصاص انتفای اُبُوَّت و پدر بودن است . پس پدر به واسطه قتل پسرش ، کشته نمی شود و‏‎ از ‎‏ظاهر ادلّه قصاص استفاده می شود که پدرِ پدر (یعنی جَدِّپدری) نیز کشته نمی شود و قصاص ندارد .‏ مرحوم صاحب جواهر (شیخ محمد حسن نجفی اصفهانی صاحب کتاب فقهی استدلالی و اجتهادی جَواهِرُالکَلام) در جلد 42 از کتاب جَواهِرالکَلام ص169 در رابطه با عدمِ قصاص پدر در قتل عمدی فرزندش ، ادّعای اجماع می کند و می فرماید : «بِلاخِلافِِ اَجِدُهُ وَ لااِشکالَ بَلِ الأِجماعُ بِقِسمَیهِ عَلَیهِ» یعنی در این مسئله مُخالفتی و اختلاف و اشکالی نیافتم بلکه اجماع به هر دو قِسمش یعنی اجماع مُحَصَّل و اجماع مَنقول بر این مطلب وجود دارد . و نیز روایاتی که مورد استناد فقهی فقهاء قرار گرفته است وجود دارد که بیانگر آن است که کُشته شدن فرزند چه پسر و چه دختر توسط پدر یا جدِّ پدری ، قصاص ندارد . در کتاب وسائل الشیعه از مرحوم شیخ حُرّ عامِلی در باب قصاص روایاتی در این باره وارد شده است . از جمله این روایات عبارتند از : روایت حُمْرَان بن اَعْیَن برادر زُرارَة بن اَعْیَن از امام‌ صادق‌ (ع) که آن حضرت فرمود : لایُقادُ والِدُُ بِوَلَدِهِ وَ یُقتَل‌ُ الوَلَدُ اِذا قَتَل‌َ والِدَه‌ُ عَمداً» : پدر در مقابل فرزند قصاص نمی‌شود اما فرزندی که پدرش‌ را عمداً بکشد ، قصاص می گردد و کُشته‌‌ می‌شود. (وسائل الشِّعَة، ج‌ 19، باب‌ 32- بابُ القِصاص‌ِ فِی‌ النَّفس‌، حدیث‌ اول‌ - اَلکافِی ، جلد 7، صفحه 297) .

اگر چه بر اساس نظرات و فتاوای مشهور از فقهاء امامیّه و بلکه اجماع فقهاء اسلام و نیز بر طبق روایات وارده ، پدر در قتل فرزندش اعمّ از پسر و دختر ، قصاص نمی شود ولی کیفرهای عقوبتی شرعی مثل دیه و کَفّاره و کَیفر آخرتی و خُلُود در جهنّم در صورت عدمِ توبه از جنایتش و نیز تعزیر و تأدیب و برخورد قانونی به حبس از سه سال تا ده سال و تبعید و شدید تر از آن ها که اِعدام تعذیری است شامل او می شود . اِعدام ، اقسام گوناگونی دارد که اِعدام تعذیری یکی از آن ها می باشد . اَقسام اعدام : 1- اِعدام تعزیری : آن است که از سوی حاکِم شرع و حکومت اسلامی با ملاحظه به برخی از امور مُهمّه تعیین می شود مثل ملاحظه اِفساد فی الارض و مصلحت عمومی جامعه و حفظ امنیت روانی جامعه و حفظ نظام خانواده و غیره 2- اعدام حَدّی : آن است که در مورد جرائم جنسی مانند زنا با مَحارِم و زنای مُحصَِنَه یعنی زنا با زنی که شوهر دارد و در حِصن و دِژ و حِصار شوهرش می باشد و مرد هم دارای همسر باشد و به عبارت دیگر شرایط اِحصان در زانی و زانیه که در کُتُب فقهی مذکور است مُحقَّق باشد و نیز مثل تجاوز به عُنف و لواط و مانند آن ها است 3- اِعدام قصاصی : آن است که در مورد قتل عمد است با شرایطی که در فقه و قانون مذکور و مضبوط و مُقرَّر می باشد .